Pomoce i materiały

dla opracowujących zbiory biblioteczne


MARC21 - format katalogowania zasobów bibliotecznych: bibliografia, pomoce metodyczne

Zaleca się skorzystanie z następujących pozycji bibliograficznych, celem przyswojenia wiedzy z zakresu użytkowania formatu MARC21 w systemie SOWA2/MARC21:

Instrukcje do formatu MARC21:

Napisz prośbę o instrukcję

Literatura podstawowa:

  • Format MARC 21 rekordu bibliograficznego dla książki / oprac. zespół pod red. Kamili Grzędzińskiej ; Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, Centrum NUKAT Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. - Wyd. 3. zm. i popr. - Warszawa : Wydawnictwo SBP, 2012. - (Formaty, Kartoteki ; 20). Dostęp online: http://centrum.nukat.edu.pl/images/files/instrukcje_procedury/MARC_21/marc21ksiazka_www2.pdf
  • Opis bibliograficzny dokumentów w formacie MARC 21 w systemie HORIZON. Cz. 1. Książka [online]. Wydanie 4 poprawione i uzupełnione. Opracowanie: Mirosława Lont, Ewa Woźniakowska. - Poznań ; Łódź: Biblioteka Główna Politechniki Łódzkiej, 2006. Dostęp online: http://www.wbc.poznan.pl/publication/231 (wyłącznie pola haseł przedmiotowych (6XX); s. 261-301).

Kody i rodzajniki:

Pełna lista kodów krajów oraz kodów języków:

Wydawnictwa ciągłe:

Rekord hasła wzorcowego:

  • Hasła osobowe, korporatywne i tytułowe : zasady sporządzania rekordów kartoteki haseł wzorcowych / oprac.: Maria Gajowniczek-Woźniak [et al.] ; pod red. Anny Paluszkiewicz i Marii Lenartowicz. Warszawa : Wydaw. SBP, 1999. [wyłącznie wersja drukowana]

Polskie normy: http://bn.org.pl/dla-bibliotekarzy/nfs/normalizacja/polskie-normy

PN-ISO 9:2000 Transliteracja znaków cyrylickich na znaki łacińskie. Języki słowiańskie i niesłowiańskie: http://bg.p.lodz.pl/dokumenty/cyrylica1.pdf

Informacje o bieżących zmianach:

Likwidacja pola 440 w rekordzie bibliograficznym: http://www.msib.pl/biblioteki/bp/Warszawa/obslugasieci/Documents/zalacznik2.rtf

Zmiany w Języku Haseł Przedmiotowych BN:http://www.bn.org.pl/download/document/1301997835.pdf
- informacje o zmianie etykiet pól z 150 na 155 w rekordach wzorcowych i z 650 na 655 w rekordach bibliograficznych oraz zmianie wartości drugiego wskaźnika w polach grupy 6XX w rek. bibliograficznym: „9” na „4”

Opracowanie przedmiotowe:

Język Haseł Przedmiotowych Biblioteki Narodowej: poradnik: http://fabryka-jezyka.bn.org.pl/?p=1255

Więcej o JHP BN: http://www.bn.org.pl/dla-bibliotekarzy/jhp-bn/

JHP BN dla początkujących: http://ultra.ap.krakow.pl/~wmkolasa/UKD/jhp/index.html

Słownik JHP KABA: http://www.nukat.edu.pl/nukat/pl/kaba.phtml?sm=5&poz=3&id=92

Słownik terminów medycznych (oparty na MeSH): http://slownik.mesh.pl/


Podstawowe informacje o formacie MARC21 w systemie SOWA2

Użytkownik formatu MARC21 posługuje się pojęciami: etykieta pola (rekordu), wskaźniki oraz kody podpól.

Kodem podpola jest znak, który stanowi połączenie separatora i identyfikator pola. W systemie SOWA2/MARC21 funkcję separatora podpola pełni znak „^” (tzw. daszek), wywoływany poprzez naciśnięcie na klawiaturze komputera kombinacji klawiszy [Shift+6] oraz wybranie z wyświetlonej listy menu właściwego identyfikatora. Kod podpola jest wówczas interpretowany w systemie za pomocą czerwonej litery alfabetu. Niektóre podręczniki stosują formy oznaczeń kodu podpola w postaci znaków $, @, #.

Etykieta pola stanowi ciąg trzyznakowych cyfr, np. 020, 100, 245, 600 itd. Pola dzielą się na stałej długości (np. pola kontrolne) oraz zmiennej długości (przeważająca większość). Istnieje również podział na pola i podpola powtarzalne, oznaczane w podręcznikach do nauki formatu MARC21 jako P, np. 041 - Język dokumentu (P); a także pola i podpola niepowtarzalne oznaczane symbolem NP, np. 250 - Strefa wydania (NP).

UWAGA: Dla ułatwienia pracy w systemie, wprowadzono dodatkowe udogodnienia w rozwijanej liście menu, polegające na oznaczeniu podpól powtarzalnych znakiem „*” (gwiazdki) na końcu kodu i nazwy podpola. Każde wypełnione podpole w systemie musi zostać każdorazowo poprzedzone znakiem spacji.

System SOWA2/MARC21 kontroluje powtarzalność wypełnianych pól oraz podpól, zapobiegając niewłaściwemu opracowaniu pola lub podpola. Opracowanie haseł wiąże się z wywołaniem właściwego podpola. W przypadku wpisania danych na początku pola z pominięciem podpola, system zasygnalizuje błąd poprzez pojawienie się komunikatu w prawym, górnym rogu ekranu, np. Źle wypełnione pole 245.


Rodzaje rekordów w systemie SOWA2/MARC21

System SOWA2/MARC21 oferuje możliwość wprowadzania danych bibliograficznych do katalogu w oparciu o stosowne formularze przewidziane dla danego typu rekordów. Opracowanie katalogu komputerowego w systemie może odbywać się zatem poprzez tworzenie rekordów bibliograficznych, np. dla książki, a także sporządzanie rekordów autorytatywnych (hasła wzorcowe).

Ze względu na specyfikę danych bibliograficznych, wyróżnić można następujące rodzaje rekordów (formularze):

- rekord opisu bibliograficznego wraz z polem zasobu

- rekord wzorcowy hasła formalnego

- rekord wzorcowy hasła rzeczowego

- rekord wzorcowy schematu bibliografii (opcjonalnie)

Rekord opisu bibliograficznego wraz z polem zasobu [U]

Formularz opisu bibliograficznego dla formatu MARC21 składa się z dwóch zakładek (stron):

- formatki opisu bibliograficznego,

- formatki opisu zasobu (egzemplarza).

Formatka opisu bibliograficznego zawiera pola związane z rejestracją różnych typów dokumentów (książek, czasopism, dokumentów: elektronicznych, dźwiękowych, filmowych, kartograficznych, druków muzycznych, artykułów z czasopism itd.). Rozpoczęcie katalogowania zbiorów odbywa się poprzez zalogowanie się użytkownika w systemie, wybranie funkcji Dodaj a następnie opis katalogowy książki. Na tym etapie skorzystać można z gotowego formularza opis bibliograficznego książki, zaproponowanego przez system poprzez wywołanie grupy najczęściej występujących pól lub pojedyncze dodawanie poszczególnych pól w formacie MARC21.

Widok karty katalogowej:

MICKIEWICZ, Adam (1798-1855).   
  Pan Tadeusz / Adam Mickiewicz ; oprac. Monika Głogowska.
  Kraków : Wydawnictwo Zielona Sowa, cop. 2008. - 323, [5] s. ; 21 cm.
 
(Lektura z Opracowaniem)
  U dołu okł.: Romantyzm.
  ISBN 978-83-7435-504-9

Widok zestawu pół i podpól w formacie MARC21:

LDR  02460cam  2200349 i 4500
001 KKr08000551
005 20090319182307.0
008 040629s2004    pl |||||||||||||||pol
020    ^a9788374355049
040    ^aKBP Kr^cKBP Kr^dKBP Kr
041 0  ^apol
080    ^a821.162.1-1+821.162.1(091)-1"18"(075.2/.3)A/Z
100 1  ^aMickiewicz, Adam ^d(1798-1855).
245 10 ^aPan Tadeusz / ^cAdam Mickiewicz ; oprac. Monika Głogowska.
260    ^aKraków : ^bWydawnictwo Zielona Sowa, ^ccop. 2008.
300    ^a323, [5] s. ; ^c21 cm.
490 1  ^aLektura z Opracowaniem
500    ^aU dołu okł.: Romantyzm.
600 19 ^aMickiewicz, Adam ^d(1798-1855). ^tPan Tadeusz ^vmateriały pomocnicze dla szkół.
650  9 ^aPoezja polska ^xhistoria ^y19 w. ^vmateriały pomocnicze dla szkół.
650  9 ^aPoezja polska ^y19 w.
700 1  ^aGłogowska, Monika. ^eOprac.
830  0 ^aLektura z Opracowaniem - Zielona Sowa
920    ^a978-83-7435-504-9

Formatka opisu zasobu (egzemplarza) zawiera adaptację formatu MARC21, przyjętą przez producenta  oprogramowania, do reprezentowania informacji inwentarzowych (pole zasobu). W tym celu wykorzystano pole lokalne o etykiecie 949, które tworzy zespół następujących podpól:

p - identyfikator jednostki inwentarzowej,
a - sygnatura egzemplarza,
d - data wpisu jednostki inwentarzowej do księgi majątkowej (inwentarzowej),
e - kod źródła wpływu (wg listy przyjętej w danej instalacji),
x - oznaczenie dokumentu wpływu wg konwencji nnnn/rrrr, gdzie nnnn jest numerem kolejnym wpływu) a rrrr jest rokiem wpływu,
c - cena egzemplarza w zł,
h - kod miejsca przechowywania (lokalizacji) egzemplarza wg listy ustalonej dla danej instalacji,
t - kod typu statystycznego zbiorów (dla potrzeb analizy struktury) wg listy ustalonej dla danej instalacji,
u - uwagi o egzemplarzu (wydruk księgi inwentarzowej),
j - blokada pola danych przed modyfikacją .

Rekord wzorcowy hasła formalnego i rzeczowego [C][A]

Opracowanie rekordów wzorcowych w systemie SOWA/MARC21 odbywa się  poprzez tworzenie nowego rodzaju rekordów (numery rozpoczynające się literą "C" i "A").

Przy opracowaniu pola zawierającego np. brzmienie nazwy osoby, należy posłużyć się formą używaną w NUKAT, BN, lub w przypadku nie znalezienia żądanego hasła, dowolnym innym źródłem encyklopedycznym.

Jakakolwiek zmiana hasła głównego rekordu wzorcowego jest propagowana przez system do wszystkich pól haseł kontrolowanych w opisie bibliograficznym z którym powiązany jest rekord wzorcowy.

UWAGA: Dokonywanie jakichkolwiek zmian w hasłach głównych rekordu wzorcowego wpływa bezpośrednio na postać („powiązanych”) danych w odpowiednich rekordach opisu bibliograficznego.

Ze względu na zastosowany relacyjny model bazy danych w systemie, przed zapisem każdy rekord jest weryfikowany poprzez sprawdzenie zgodności pól z rekordami wzorcowymi.

Aby stworzyć nowy rekord wzorcowy hasła formalnego lub rzeczowego, należy uruchomić moduł katalogowania systemu SOWA2/MARC21, a następnie po zalogowaniu się w programie, wybrać z menu głównego Rekord -> Dodaj -> Rekord wzorcowy hasła formalnego / Rekord wzorcowy hasła rzeczowego. Po uruchomieniu się formatki opisu hasła formalnego lub rzeczowego z wypełnionymi polami LDR, 010, 008, 040, powinno wybrać się funkcję Dodaj, a następnie wedle uznania Pojedyncze pole lub Grupę pól.

UWAGA: W katalogach wykorzystujących format MARC-21, wszystkie pola haseł formalnych (grupa 1XX, 7XX) i rzeczowych (grupa 6XX) w rekordzie bibliograficznym powinny być zgodne z wypełnieniem odpowiednich rekordów wzorcowych. Ta zasada, jeśli jest utrzymywana rygorystycznie narzuca określoną kolejność katalogowania: najpierw wprowadza się rekordy autorytatywne, później bibliograficzne.

Rekord wzorcowy hasła formalnego – nazwa osobowa 

001 vtls000471928
003 NUKAT
005 20020620010400.0
008 931229n||a|nnnaabn |a aaa |d
040 ^a KR U/MZ ^c KR U/AB ^d WA U/JSs
100 1 ^a Boglar, Krystyna ^d (1931- ).
400 1 ^a Boglar, Krystyna Izabella.
667 ^a Autorka książek dla dzieci i słuchowisk radiowych.
670 ^a Bart.
670 ^a LP
670 ^a Małgosia contra Małgosia Ewy Nowackiej / Julia Włodek. - Warszawa, 2001.

Rekord wzorcowy hasła formalnego – nazwa osobowa 

LDR  01406nzx  2200229   4500
005 20070628100628.0
008 070216n||a|nnnabbn|||||||||||a|aaa|||||d
010    xxxC05060778
040    ^aWA Oc^cWA Oc
100 1  ^aShakespeare, William ^d(1564-1616).
400 1  ^aSzekspir, William.
400 1  ^aSzekspir, W.
400 1  ^a Šekspir, Vil'jam.
400 1  ^aShakspeare, William.
400 1  ^aSzekspir, Wiliam.
667    ^aAngielski poeta, dramatopisarz i aktor.
670    ^aEP
670    ^aKp. Wieczór Trzech Króli czyli Wszystko co chcecie / W. Szekspir. - Wrocław, [1951].
670    ^aGamlet, princ datskij / Vil'jam Šekspir. - Moskva, 1975
670    ^aOPALE(P)'1998 ^b(Shakespeare, William (1564-1616))
670    ^aDzieła Williama Shakspeare. T. 3. - Wilno, 1847
670    ^aOtello / Wiliam Szekspir. - Warszawa, 1956.
999    ^aShakespeare, William (1564-1616).
Legenda:
Pole 100 – Hasło – osoba / Pole 400 – Hasło odrzucone / Pole 667 – Uwaga nie do prezentacji / Pole 670 – Źródło – znaleziono informacje

Rekord wzorcowy hasła rzeczowego - hasło przedmiotowe pospolite [JHP BN]

LDR  00404nzx  2200097   4500
005 20070628100628.0
008 070216n||a|nnnabbn|||||||||||a|aaa|||||d
010    KKr07002913
040    ^aKBP Kr^cKBP Kr^dKBP Kr
150    ^a Powieść arabska
550    ^a Literatura arabska
550    ^a Powieść historyczna arabska